Kripto dünyasıyla birlikte ortaya çıkan ve bir anda kripto yatırımcılarının hayatında önemli bir yer edinen DEX platformları, sundukları avantajlar ve sistemiyle bir adıma öne çıkmayı başarmaktadır.
Bu içeriğimizde DEX nedir, Decentralized Exchange nedir, merkeziyetsiz borsa nedir sorularının cevabı başta olmak üzere DEX platformları ile ilgili tüm detayları aktarmaya çalışacağız.
DEX Nedir?
DEX, herhangi bir yönetim mekanizması olmayan merkeziyetsiz borsalara verilen isimdir.
İngilizce Decentralized Exchange kelimelerinin birleşimi ile oluşan DEX’in tam anlamıyla Türkçe karşılığı ise merkeziyetsiz borsa olarak tanımlanmaktadır.
Bilinen ve alışılagelmiş kripto borsalara alternatif olarak ortaya çıkan DEX platformları, herhangi bir merkeze bağlı kalmadan P2P (Peer to Peer) adı verilen eşler arası işlem olanağı sağlamaktadır.
DEX Ne İşe Yarar?
Asıl ortaya çıkış amacı merkezi kripto borsalardaki sorunların çözülmesini sağlamak olan DEX platformları, üçüncü bir taraf olmadan eşler arası işlem olanağı sağlamaktadır.
Eşler arası doğrudan işlem yapabilmesi sayesinde üçüncü bir tarafın onayına ya da ekstra bir işlem yapmasına gerek kalmadan otomatik olarak işlem yürüten DEX platformları, dezavantajları olsa dahi sunduğu avantajlarla öne çıkmakta ve yatırımcılara merkeziyetsiz borsa avantajını yaşatmaktadır.
DEX Nasıl Çalışır?
Merkeziyetsiz kripto para borsaları olarak da adlandırılan DEX platformları, doğrudan bir blok zincir (blockchain) üzerinde ve bağımsız olarak çalışır. İlgili blok zincir üzerinde bağımsız olarak yatırımcıların fon depolamalarına ve kendi aralarında işlem yapmalarına izin veren DEX platformlarında her şey otomatiktir.
Birçok kişi ve yatırımcı tarafından DEX ve merkeziyetsiz borsa tabirleri yerine borsa yapıcı olarak da adlandırılan DEX platformlarında bir merkez olmadığından yönetim sistemi otomatik olarak işler.
Varlıkların ve yapılan tüm işlemlerin dağıtık defter teknolojisi (DLT) ile güvenliğinin sağlandığı DEX platformlarının kendilerine ait blok zinciri olanları yoktur. Bunun yerine Ethereum ve Binance Smart Chain (BSC) gibi güvenilir ve DEX platformlarına en uygun blok zincirleri üzerine kurulurlar.
DEX ile Merkezi Borsalar Arasındaki Farklar
Yatırımcıların ve kullanıcıların en çok merak ettiği konulardan birisi de her ne kadar DEX mantığı açık olsa da DEX, yani merkeziyetsiz borsalar ile merkezi borsalar arasındaki farkların neler olduğudur.
Merkezi bir borsada bir yönetim mekanizması vardır bu borsalarda her şeyden önce kullanıcılardan ve yatırımcılardan işlem yapabilmeleri için kimlik ve iletişim bilgileri istenir. Merkeziyetsiz borsalarda yani DEX platformlarında ise sadece hesabınıza erişmeniz için gereken bilgilere sahip olmanız yeterlidir.
Merkezi borsalarda sahip olunan tüm varlıklar çekilene kadar yönetim mekanizması olan şirketlerin ya da kişilerin hesaplarında tutulur. Dolayısıyla içerdeki varlıklar çekilene kadar aslında yatırımcının değil merkezi borsanındır. Merkeziyetsiz borsalarda ise tamamen kişiye özel hesapta tutulur ve müdahale edilmediğinde dahi o varlıklar hala o kişiye aittir.
Bir diğer avantaj da merkeziyetsiz borsalar otomatik ya da yarı otomatik çalışırlar. Aslında DEX adı verilen merkeziyetsiz borsaların yönetimi tamamen eşler arasıdır ve DEX platformlarında kullanıcıların yaptıkları işlemler kendiliğinden yönetim sistemi oluşturur.
Sahip olunan varlık miktarının tamamen kullanıcının kontrolünde olması ve de en önemlisi kullanıcıya ait kişisel ve özel bilgilerin, varlık miktarının ve diğer tüm önemli bilgilerin üçüncü bir taraf tarafından bilinmemesi DEX platformlarını öne çıkaran en önemli avantajdır.
DEX Platformlarının Avantajları ve Dezavantajları Nelerdir?
Birçok sistem ve platform gibi DEX platformlarının yani merkeziyetsiz borsalarında sahip oldukları birtakım avantajlar ve dezavantajlar vardır. Bu nedenle de eğer bir DEX platformu ile çalışılacaksa bu avantajlardan ve dezavantajlardan haberdar olmak önemlidir.
DEX Platformlarının Avantajları Nelerdir?
Başlı başına merkeziyetsiz olmaları ve kontrolün de yönetimin de tamamen kullanıcılarda olmasıyla bir adım öne çıkan DEX platformlarının avantajları şu şekilde anlatılabilir:
- Yatırımcıların sahip oldukları yatırımlar herhangi bir hesapta ya da merkezde depolanmadığından merkeziyetsiz borsalar herhangi bir saldırıya uğrasa ya da çökse dahi varlıkların kaybolması söz konusu değildir. Hatta bu yapısı ile DEX platformları güvenlik açısından bir adım öne çıkmaktadır.
- Merkeziyetsiz borsalar olan DEX platformlarında manipülasyon riski yoktur. Çünkü manipülasyonu oluşturacak bir merkezi sisteme sahip değillerdir. Merkezi borsalarda zaman zaman piyasa düzeltmesi adı altında ya da başka nedenlerle piyasaya müdahale edilirken DEX platformlarında böyle bir durum söz konusu olmamaktadır.
- DEX platformlarında kişisel bilgilere gerek bulunmaz. Telefon numarası, isim, soy isim, e-posta adresi gibi hiçbir bilgiyi vermeye gerek olmadığından DEX platformlarında yani merkeziyetsiz borsalarda kişisel verilen çalınma riski söz konusu değildir. Dolayısıyla anonim olabilmek için merkeziyetsiz borsalar ciddi anlamda avantajlıdır.
- DEX platformları ulusal ve uluslararası müdahalelere karşı yatırımcıyı ve yatırımları korur. Bu sayede düzenlemelerin etkisiyle yatırımcılar da yatırımları da güvende kalır.
- DEX platformlarında yalnızca tek bir kripto varlığa yatırım yapmak dışında aynı platformda yer alan ve yeni listelenen varlıklara da yatırım yapılabilmektedir. Çünkü yeni kripto varlıkların merkeziyetsiz borsalara girmesi merkezi borsalara girmesinden çok daha kolaydır ve daha uygun bütçe gerektirir.
DEX Platformlarının Dezavantajları Nelerdir?
Her ne kadar avantajları çok olsa da DEX platformlarının dezavantajları bulunmaktadır ve bu dezavantajları şu şekilde özetleyebiliriz:
- Merkeziyetsiz borsalar, veri kurtarma konusunda biraz tehlikelidir. Herhangi bir kişisel bilgi tanımlaması, KYC doğrulaması vb. işlemler bulunmadığından eğer platforma ait şifre ya da private key denilen özel anahtar kaybedilirse verilerin tekrar kurtarılma şansı bulunmaz.
- Merkezi kripto borsalarının en çok kullanılan işlemleri stop limit, margin trade gibi işlemler merkeziyetsiz borsaların hemen hepsinde bulunmaz.
- Akıllı sözleşmeler ile işlemlere izin veren merkeziyetsiz borsalarda akıllı sözleşmeleri desteklemeyen kripto varlıklarla işlem yapılamaz.
- DEX platformlarında yani merkeziyetsiz borsalarda merkezi borsalara göre daha düşük likidite bulunur. Bu nedenle de birçok kullanıcı tarafından merkezi borsalar daha çok tercih edilir.
- DEX platformlarında herhangi bir yönetim mekanizması olmadığından dolayısıyla canlı destek, müşteri hizmetleri gibi hizmetler de bulunamamaktadır.
- Blok zincir üzerinde çalışan merkeziyetsiz borsalar, tüm işlemler blok zincirine kayıt edilerek çalıştığından merkezi borsalara göre daha yavaştır.
- DEX platformlarında çok fazla işlem olması blok zincirine yük bindireceğinden kendiliğinden oluşan işlem ücretleri ve komisyonlar zaman zaman ciddi oranda artış gösterebilmektedir.
DEX Platformları ile İlgili Sıkça Sorulan Sorular
Bu kısımda DEX (Decentralized Exchange) yani merkeziyetsiz borsalar ile ilgili en sık sorulan soruların cevaplarını vermeye çalışacağız.
Decentralized Exchange Nedir?
Decentralized Exchange, DEX teriminin açık halidir. Decentralized nedir soracak olursanız decentralized kelimesinin Türkçe karşılığı merkezi olmayan, merkeziyetsiz anlamına gelir. Exchange nedir sorusuna da borsa cevabı verebiliriz. Dolayısıyla Decentralized Exchange; merkeziyetsiz borsa, merkezi olmayan borsa anlamlarına gelmektedir.
Decentralized Exchange DEX kısaltmasına göre daha nadir kullanılır çünkü kullanıcılar için DEX terimini kullanmak daha kolaydır. DEX ne demek merak ediyorsanız da Decentralized ve Exchange kelimelerinin birleşiminden oluşan bir kısaltmadır.
Merkeziyetsiz Borsa Nedir?
Merkeziyetsiz Borsa, adından da anlaşılacağı üzere bir yönetim merkezi olmayan ve yönetimi otomatik olan borsalardır. Daha detaylı bilgi için yazının üst kısmındaki DEX Nedir? başlığını okuyabilirsiniz.
Merkeziyetsiz Finans Nedir?
İngilizcesi Decentralized Finance (DeFi) olan merkeziyetsiz finans ile ilgili detaylı bilgi ve anlatım için buraya tıklayabilirsiniz.
En Çok Kullanılan DEX Platformları Hangileridir?
Hali hazırda yüzlerce DEX platformu bulunurken bunlardan bazıları diğerlerine nazaran bir tık daha çok tercih edilebilmektedir. Binance DEX, PancakeSwap, UniSwap gibi platformlar bunlardan bazılarıdır.
