Son dönemde kripto paralar dışında CBDC terimi kripto piyasalarında sıkça rastlanır bir terim olmayı başarmıştır. Ancak terim öylesine karmaşık bir hal aldı ki kimileri için bir kripto para birimi gibi değerlendirilirken kimileri için ise kripto varlıklara rakip olarak görülmektedir.
Bu içeriğimizde CBDC nedir ve ne işe yarar gibi merak edilen konuları açıklığa kavuşturmaya çalışacağız.
CBDC Nedir?
CBDC, merkez bankaları tarafından oluşturulan ve ülkelerin yasal para birimlerini dijital anlamda temsil eden token birimleridir.
Daha açıklayıcı bir şekilde anlatmak gerekirse; bir ülkenin para biriminin o ülkenin merkezi bankası tarafından Dağıtık Defter Teknolojisi (DLT) tabanlı olarak dijitale aktarılması sonucu CBDC ortaya çıkar.
CBDC ne demek diye soracak olursanız da aslında CBDC bir kısaltmadır. CBDC kısaltması İngilizce “Central Bank Dijital Currency” kelimelerinin ilk harflerinden oluşmaktadır. CBDC’nin Türkçe’deki tam karşılığı ise “Merkez Bankası Dijital Para Birimi” şeklindedir. Eğer CBDC’yi Türkçe anlamıyla kısaltacak olsaydık MBDPB terimini kullanmamız gerekirdi ancak Türkiye’de de CBDC terimi global bir terim olduğundan daha sık kullanılmakta ve bilinmektedir.
Şubat 2021 tarihinden itibaren ortaya çıkan bir proje olan CBDC üzerine birçok ülke halihazırda çalışma yapıyor olsa da en çok Çin’in ulusal para birimi Yuan üzerinde gerçekleştirdiği dijitalleştirme çalışmaları sonucu CBDC terimi de sıkça duyulur bir terim olmuştur.
CBDC Bir Kripto Para Mıdır?
Dijital olmasından dolayı birçok kişi tarafından CBDC’ler kripto para olarak anlaşılmaktadır.
Genel anlamda bakılacak olursa eğer ortada bir dijital para birimi varsa bunun kripto para olması gerektiği düşünülebilir ve bu çok da yanlış bir düşünce değildir. Netice itibariyle tüm kripto paralar birer dijital para veya varlık olarak değerlendirilebilir.
Ancak daha detaylı bir inceleme yapılacak olursa CBDC’lerin bir kripto para olmadığı ve olamayacağı anlaşılabilir. Çünkü kripto paralarla CBDC’lerin arasında yapı itibariyle bazı farklılıklar bulunmaktadır.
Dolayısıyla “CBDC Bir Kripto Para Mıdır” sorusuna kısaca “Hayır” cevabını verebiliriz.
CBDC ile Kripto Para Arasındaki Fark Nedir?
2009 yılından itibaren Bitcoin ile başlayan kripto para furyasının günümüzde geldiği nokta hepimizin malumudur. İlk yıllarında kripto paralar tam olarak anlaşılamazken şu anda birçok kişi kripto paranın ne demek olduğunu iyi ya da kötü bilmektedir.
Bilindiği üzere Bitcoin başta olmak üzere tüm kripto paralar Blockchain ya da Türkçe adıyla Blok Zinciri denilen bir altyapıya sahiptir.
Blok Zinciri (Blockchain), genel anlamda tanımlanacak olursa bir veri tabanıdır. Ancak bu blok zincirlerini diğer veri tabanlarından ayıran birtakım özellikler vardır. Dağıtık bir sistem olmaları, sondan eklemeli olmaları, müdahale edilememeleri gibi öne çıkan birçok özelliği olmasına karşın blok zincirlerinin en temel ve göze çarpan özelliği ise isteyen herkesin blok zincirlerine erişim sağlayabilmeleri ve veri kaydedebilmeleridir.
Blok zincirlerini öne çıkaran bir diğer önemli özellik ise tamamen merkeziyetsiz olmalarıdır. Yani blok zincirleri herhangi bir kişi ya da kurum tarafından oluşturulmadıkları gibi aynı zamanda herhangi bir kişi ya da kurum tarafından da kontrol edilememekte veya müdahale edilememektedir.
Öne çıkan bu özellikleriyle blok zincirler kısaca merkeziyetsiz, düzenlenemeyen, müdahale edilemeyen ve şeffaf olarak nitelendirilebilirken dolayısıyla bu blok zincirlere bağlı kripto paralar da aynı şekilde aynı özellikleri taşımaktadır. İşte kripto paralar ile CBDC’ler arasındaki farklar da tam burada ortaya çıkıyor.
Yukarıdaki tanımda da bahsettiğimiz gibi CBDC’ler ülkelerin merkez bankaları tarafından geliştirilmekte ve kontrol edilmektedir. Teknoloji açısından her ne kadar blockchain yani blok zinciri teknolojisine sahip gibi görünseler de CBDC alt yapıları merkeziyetsiz değildir ve sadece merkez bankaları tarafından erişim ve yönetim izni verilen kişiler tarafından erişilebilir ve yönetilebilirdir. Yani CBDC’ler söz konusu olduğunda herhangi bir işlem ya da hesap kısıtlanabilir, değiştirilebilir veya iptal edilebilir.
Sadece bu farkla bile kripto para olamayacağı açık olsa da CBDC’leri kripto paralardan ayıran başka farklar da vardır. Bu farklardan bir diğeri de CBDC’lerin bağlı oldukları ülkelerin ulusal para birimine entegre olmalarıdır.
Her ülke kendi ulusal para biriminin değerini korumak ve arttırmak için rezerv oluşturma işlemleri başta olmak üzere birçok finansal ve siyasi işlemler gerçekleştirirler. Dolayısıyla ilgili ülkenin ulusal para biriminin değeri kontrol edilebilir ve müdahale edilebilir durumda olduğundan CBDC’ler de bu durumdan etkilenerek bir kez daha merkeziyetsiz olduğunu göstermektedir.
CBDC’ler Geleneksel Para Birimi Midir?
Bir üstteki başlıkta CBDC’lerin birer kripto para olmadığını ve olamayacağını nedenleriyle birlikte açıkladık. Bu durumda da haklı olarak CBDC’lerin geleneksel yani bildiğimiz para birimlerinden biri olup olmadığını da sorabilirsiniz.
CBDC üzerine birçok ülke uzun zamandır veya kısa süredir çalışma başlatmış olsa da ne yazık ki henüz bir sınıflandırmaya dahil edilememiştir. Yani CBDC bir para birimi midir yoksa CBDC bir emtia, yatırım aracı, fon, hisse senedi veya menkul kıymet midir sorularının cevabını henüz kimse verememektedir. Verilebilecek tek net cevap ise yukarıda da bahsettiğimiz gibi CBDC’lerin kripto para olmadıklarıdır.
Ancak tahmin yürütmek gerekirse CBDC’ler ülkelerin merkez bankaları tarafından geliştirildiğinden ve yine ilgili ülkelerin ulusal para birimlerini temsil edeceğinden bu ulusal para birimleri ile aynı değeri taşıyacaktır. Dolayısıyla da CBDC’ler tıpkı ulusal para birimleri gibi birer para birimi olarak sınıflandırılabilir ve ulusal para birimlerinin dijital versiyonları olarak değerlendirilebilir.
CBDC Ne İşe Yarar?
Geleneksel finans sistemi her ne kadar tüm dünyada hakimiyet kursa da günümüz koşullarında oldukça yetersiz kaldığından CBDC’ler geleneksel finans sistemini günümüz teknolojisine ve hızına entegre edebilmek için ortaya çıkmıştır.
Günümüzde hemen herkesin bir geliri veya varlık miktarı bulunmaktadır. Bu gelir ya da varlık az da olsa çok da olsa dikkat çekilmesi gereken bir nokta şudur ki artık sahip olduğumuz gelir veya varlık, dijital olarak değerini koruyor.
Başka bir deyişle gelirlerimizi, varlıklarımızı yani paralarımızı artık eskisi gibi cüzdanda, çantada, kasada, yastık altında vs. değil banka hesaplarımızda tutuyoruz. Küçük çaplı varlıklarda bu istisna olabilir ancak belli bir değerin üzerindeki varlıkları korumanın ve yönetmenin en güvenli ve kolay yolu artık dijital olarak muhafaza etmek ve yönetmektir.
Aslında CBDC mantığı şu anda hali hazırda kullanılıyor ama yönetim aşamasında veya ücretlendirme aşamasında hala geleneksel finansa bağlıyız ve bu da ciddi bir yetersizlik olarak gözümüze çarpıyor.
Örneğin bulunduğumuz ülkeden başka bir ülkedeki yakınımıza para transferi gerçekleştirmek istiyorsak göndermek istediğimiz tutar dijital bir tutar olsa da transfer süresi ve transfer ücreti geleneksel finans sistemine göre hareket etmektedir. Yani yapmak istenilen uluslararası transferlerde fahiş transfer ücretleri ödenirken hem de günlerce beklemek gerekebiliyor.
Hakeza kara para aklama durumları da geleneksel finans sisteminde aracı finans kuruluşları tarafından gözden kaçırılabilmektedir. Bu durumlar gibi belki birçok örnek daha verilebilir ve CBDC’ler işte bu geleneksel finans sisteminin eskiyen ve yetersiz kalan kısımlarını güncellemek ve onarmak üzere ortaya çıkarılmıştır.
CBDC’ler tam anlamıyla hayatımızda yer aldığında en hissedilir özellik para transferlerinde olacaktır. Bir ülkeden başka bir ülkeye yapılacak olan para transferi tıpkı kripto para transferi gibi birkaç dakika içerisinde gerçekleşebilecek.
Aracı kurumlardan kaynaklanan sorunlar, fahiş transfer ücretleri veya ek ücretler de CBDC’ler sayesinde çözülebilecektir. Yani çok cüzi rakamlarla para transferlerini özellikle uluslararası olarak transfer etmek mümkün hale gelecektir.
Son olarak da CBDC’ler tıpkı kripto paralar gibi hızlı ve teknolojik bir hal alacak olsa da merkez bankaları tarafından kontrol edilebileceğinden kara para aklama işlemleri veya dolandırıcılık, sahtekarlık faaliyetleri de tespit edildiği noktada işlem kısıtlamaları, iptalleri de yapılabileceği gibi gerektiği durumlarda bu varlıklara el konulabilecektir.
Hangi Ülkelerin CBDC’leri Var?
Henüz bir proje aşamasında olan ve sınıflandırılması dahi henüz netleştirilmemiş olan CBDC’ler için birçok ülke çalışma başlatmıştır.
Başta ülkemiz için konuşacak olursak Türkiye şu anda bir CBDC projesi yürütmektedir. Türkiye’nin CBDC’si için henüz araştırma ve değerlendirme aşamasında olunduğunu açıklayan Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal, somut çalışmaların 2021 yılının ikinci yarısında ve tahminlere göre 2021 sonlarına doğru başlayacağını açıklamıştır. Yine tahminlere göre Türkiye’nin CBDC birimi Dijital Türk Lirası veya Dijital TL olarak adlandırılacaktır. Belki de DTL olarak adlandırılacaktır ancak tüm bunlar sadece birer tahmin…
Avrupa için konuşacak olursak da Avrupa Merkez Bankası (ECB), 2021 yılı içerisinde birkaç defa CBDC çalışmaları ile ilgili bazı açıklamalarda bulundu ancak henüz somut bir adım atılmadığı gibi yine 2021 sonlarına doğru net bir adım atmayı düşünmektedir.
Venezuela, CBDC çalışmalarını başlatan ilk ülkelerden biridir ve ulusal birimi olan Venezuela Bolivarı için Petro adında bir CBDC birimi piyasaya sürmüştür. Her ne kadar Petro çok rağbet görmese de CBDC’ler için atılan ilk adımlardan biridir.
Bir diğer ülke ise kripto haber gündeminden hiç düşmeyen ülkelerin başında olan Çin’dir. Çin, kripto paralarla, kripto madenciliğiyle veya özetle kripto dünyasıyla ciddi bir mücadele içine girerken aynı zamanda da kendi ulusal para birimi olan Yuan için CBDC çalışması başlattı. Dijital Yuan olarak adlandırılan bu CBDC çalışması hala geliştirme ve test aşamasındadır.
Çin’den sonra Rusya da CBDC çalışmalarına sıcak bakan bir ülke ancak Rusya da tıpkı Avrupa ve Türkiye gibi net kararını 2021 yılının sonlarına doğru vermeyi düşünmektedir.
Bu ülkeler dışında birçok ülke CBDC konusunda bazı haberlere ve gelişmelere konu oldu fakat henüz somut adımlardan veya gelişmelerden bahsetmek mümkün değil. Bilinen tek şey tüm dünyanın CBDC projesi içerisinde mutlaka yer alacağı ve dahil olacağıdır.
Tüm bu bilgiler ışığında CBDC‘nin tam olarak ne olduğunu ve ne işe yaradığını artık biliyorsunuz. Dolayısıyla da CBDC‘nin CBDC Coin gibi bir kripto para birimi olmadığını ve hatta CBDC ile kripto paranın aynı şeyler olmadığını anlamış olmalısınız. Çünkü ülkemizdeki istatistiklere göre CBDC Coin nedir, CBDC Coin fiyat, CBDC Coin link ve CBDC kaç tl aramaları CBDC ile ilgili en sık yapılan araştırmalar arasında yer alıyor.
